Literatuur
- Zwarts, Jac. e.a., Nederlandsch Israëlitische Gemeente Utrecht 200 jaar. Waarin opgenomen herdruk van Jac. Zwarts, "De synagogen te Utrecht". Utrecht (Nederlandsch Israëlitische Gemeente Utrecht), 1989cop. [88 blz. ISBN -].
- Zwarts, Jac., "De oudste geschiedenis der joden te Utrecht". In: Jaarboek Oud-Utrecht, 1929, blz. 99-112, hierin blz. 112
- Lijn, Joost van der, "Over het Utrechtse Mikwe". In: Oud-Utrecht (tijdschrift voor geschiedenis van stad en provincie Utrecht) [ISSN 1380.7137], [jrg 88], [08-] 2015, blz. 122-126
(De auteur is technoloog, beheerst Hebreeuws en Arabisch en deed onderzoek naar het eerste protocolboek van de Joodse
Gemeente Utrecht. Hij concludeert dat de duiding van de put aan de Payenburgsteeg als mikwe uiterst ongeloofwaardig is.
Naast het genoemde protocolboek heeft hij de dagrapporten van de opgraving bestudeerd. De waterkelder is gedateerd op
ergens tussen 1775 en 1825. In 1789 kregen joden toestemming zich in Utrecht te vestigen. De joden kregen kort na hun
toelating van het gemeentebestuur toestemming voor het houden van synagogediensten. Die werden in eerste instantie
gehouden in het huis van Isaac Eliazer van Lier, Korte Nieuwstraat 12. In 1792 werd de voormalige Mennonietenkerk
aan de Springweg, dan in gebruik als houtopslag, in gebruik genomen als synagoge en in 1792 aangekocht. Dit gebouw lag
heel gunstig: niet aan de straat, maar achter een rij kleine huisjes. De koster woonde naast de synagoge. Zijn
aanstellingsactie uit 1794 vermeldt (vertaald uit het Hebreeuws): "Zijn loon zal zijn het woonhuis naast de synagoge
waar hij gratis zal wonen en het badhuis [letterlijk: 'huis van onderdompeling', dat wil zeggen mikwe] er in
[cursivering JvdL] voor mannen en vrouwen, de betaling voor de dompeling zal zijn voor de genoemde koster, als vermeld
in de reglementen." Tevens werd door het reglement verboden dat iemand anders een mikwe zou maken.
Jac. Zwarts bespreekt in De Synagogen te Utrecht, 1926, het mikwe. "In één der perceelen was ook het
ritueele bad der Gemeente gevestigd. Vóór 1817 was
hiertoe slechts één kamertje ingericht. Daarna, in 1830, werd het oude 16de-eeuwsche gebouwtje, de voormalige kerkekamer,
daartoe bestemd. Spoedig bleek, dat de dames met den nieuwen toestand maar matig ingenomen waren. Daarom besloot de
Kerkeraad reeds op 17 mei 1818 in het huis tegenover de Synagoge, voorheen bewoond door W.M. Coster een geheel nieuw
bad aan te leggen en daarmee zoo spoedig mogelijk aan te vangen. Ook het oude bad was in 1825 gerepareerd en geschikt
voor het gebruik gemaakt." Het nieuwe bad was alleen voor geïmmatriculeerde leden die op een lijst stonden, de overige
dames gebruikten het oude bad. "Bij de bouw van 1848 werd de badinrichting tenslotte geheel verbeterd."
Van der Lijn concludeert dat er sind 1794 een mikwe op de Springweg was. "Het is niet uitgesloten dat er
privé-faciliteiten bestonden, maar een locatie daarvoor de Payenbrog is onwaarschijnlijk." Hij geeft ook een reeks van
andere argumenten die pleiten tegen de duiding van de put aan de Payenburgsteeg als mikwe.)